Xenocidio, epistemicidio e Grosfoguel

Por qué o mundo, e con el as universidades, entendidas como centro de produción da elite intelectual, se configura baixo o pensamento de catro ou cinco homes (non mulleres) que, casualmente, son centroeuropeos? O sociólogo puertorriqueño, Ramón Grosfoguel ten a súa teoría, un pensamento que afirma non ser unha verdade absoluta, posto que non cree que haxa ninguén que aglutine as capacidades para producir un dogma, unha crenza ou un pensamento irrefutable.

A teoría de Grossfoguel baséase no colonialismo, no xenocidio, no epistemicidio e na encomenda para explicar a hexemonía centroeuropea cara o resto de países que foron colonizados. A historia comeza na reconquista de Al-Ándalus. O cristianismo ensaiou neste contexto as prácticas que serían levadas ó outro lado do Atlántico para subxugar ós indíxenas americanos. Unha vez que remata a guerra ponse en práctica a encomenda; as terras sonlle expropiadas ós árabes para repoboar o territorio con xente do norte da península. A finalidade era convertir a tódolos pagáns en cristiáns e, o que se negaba, morría. Os que aceptaban a nova fe, ós que chamaban moriscos, pasaban a ser escravos dos comendadores, obrigados a realizar traballos forzados e sempre vixiados para controlar calquera hábito que cheirase a cultura musulmá. A idea era devastar a cultura musulmá, coa fin de impoñer un pensamento foráneo nos conversos.

Estas prácticas aplicáronse nas colonizacións de Centroamérica. Tal caso é o dos maias, unha civilización que levaba anos de vantaxe a Europa, tanto en infraestruturas como en coñecemento. Cando Cristobal Colón desembarcou da carabela, o primeiro que anotou no seu diario, referíndose ós indíxenas, foi: “é un pobo sin secta”. Naqueles intres, non ter relixión en Europa significaba non ter Deus; non ter Deus implicaba non ter alma, e non ter alma era unha testemuña de que non se era humano, polo tanto, os indíxenas quedaron relegados á categoría de animais ós ollos do cristianismo. Neste momento ábrese en Salamanca un gran debate de anos de duración, sobre a natureza dos indíxenas e a xustificación da conquista ós ollos de Deus. Existiron dúas propostas: tratábase de bárbaros sen alma, polo que deben ser cristianizados (traducindo isto nun epistemicidio e destrución da cultura autóctona), ou son pobos sen alma cun ADN diferente, polo tanto son animais. Finalmente, optouse pola segunda opción, o que levou non só a unha disputa teolóxica, senón ó racismo, posto que non eran considerados persoas humanas.

Digna de mención é tamén o xenocidio e epistemicidio que se produciu en África co secuestro de miles de persoas para trasladalas como escravos ás Américas. Alí, os que antano foran homes libres, carecían de dereitos e eran vendidos ó mellor postor. Como é evidente, non se lles permitía manifestar as súas crenzas nin os seus saberes, destruíndo pouco a pouco a súa identidade cultural. Na propia Europa tamén se produciron grandes aberracións. Falo da época da caza de meigas por ter coñecementos diabólicos. Estas non eran se non mulleres que coñecían as artes indíxenas: menciña, astroloxía, bioloxía… grazas á tradición oral. Como non existían libros que contivesen estes saberes, había que queimar o único soporte no que estaban “impresos”. Os corpos de centos de mulleres inocentes.

Así a historia da cultura centroeuropea é a historia do xenocidio, do epistemicidio, da imposición dunha cultura que se pensa superior sobre outra á que considera subordinada á súa. Tal foi o egocentrismo da sociedade Centroeuropea que se desenvolveron filosofías asentadas neste pensamento de superioridade contra outras epistemoloxías. Así Descartes cando fala do “eu” está extrapolando os atributos do deus cristián á humanidade, ó humano que neste caso é o cidadán centroeuropeo.

A historia nunca é obxectiva, porque son os gañadores os que escriben os libros e deixan constancia do sucedido segundo mellor lles conveña. Os grandes imperios, as nacións, nacen da imposición dunha cultura sobre outra, entendida como inferior, á que hai que dominar, á que hai que dicir o que é verdade e o que non, á que hai que adoutrinar para que non se perda e arda nos lumes do inferno. A sorte estivo de lado da sociedade centroeuropea, que esquilmou, devastou e impuxo as súas crenzas e a súa episteme  sobre o resto de culturas, aniquilando o pensamento e o saber facer do resto. Por iso atopámonos nun mundo rexido por ideoloxías occidentais, no que a universidade é occidentalizada e o estudio do mundo limítase a catro ou cinco autores, que evidentemente son centroeuropeos, os cales deciden as verdades absolutas e o ben maior.

FUMEGA GONZÁLEZ ROBERTO   151.A05

A caída dos xigantes ou como se derruba un medio tradicional

A chegada das novas tecnoloxías supuxo un cambio, unha reestruturación do que coñecíamos como xornalismo. Hoxe, calquera cunha cámara fotográfica, un blog e un par de etiquetas ben aplicadas pode xogar a ser xornalista, pero non é xornalista. Internet cambia o modelo, fai que o proceso de información sexa máis doado, pero tamén o converte en algo efémero. O principal sustento dos profesionais da comunicación en prensa é a publicidade e, esencialmente, o papel. A maioría de recursos dixitais, revistas, xornais, son totalmente gratuítos, polo que a xente que se dedica á información non recibe unha contraprestación polos servizos ofertados.

Fálase do declive do xornalismo dos grandes medios. Este detrimento, en parte, é culpa dos propios xigantes mediáticos, que se ateñen e serven ós poderes gobernamentais e empresariais en lugar de realizar a súa labor para coa cidadanía; unha especie de prostitución. Por outro lado, os erros, a información imprecisa e a invención son factores que minan a fiabilidade que poidan transmitir cara as audiencias. Hai que ter en conta que, canto máis grande é un medio, máis credibilidade debe transmitir, e cada erro multiplica por dez a desconfianza do público.

Xorde polo tanto un novo tempo, a era da dixitalización, a era da rede, que abre fronteiras e posibilidades para o xornalismo pero que o reduce a un campo máis banal podendo calquera realizar a súa tarefa. Unha ventá que se abre, pero unha porta que se pecha. Podemos entender as redes sociais e os blogs como unha sorte de xornalismo comunitario, mais, onde están os profesionais? Os medios deben cambiar a súa estratexia, somerxerse na rede é darlle unha volta á vella maneira de facer, rexeitando dogmas que se converteron en utopía e podreceron pola súa propia inviabilidade; falo de obxectividade, por exemplo.

Por outra banda, moitas veces os grandes medios caen por ter que soportar o enorme peso de seus dirixentes. Cando non hai ideas e metas en común, cando non se coincide na maneira de facer, ou cando quen dirixe un xornal é un bussines man ó que só lle interesan os cartos e pensar no próximo chalet que vai a mercar en primeira liña de praia, o medio, irremediablemente, cae; non polos seus profesionais, senón pola mala xestión daquel que decidiu penetrar nunha empresa xornalística e converter a información nun produto brutal de mercado.

Produce nostalxia ver como o vello xornalismo da rotativa, de manchar os dedos coa tinta do papel, de saír, ver e contar, está a piques de atoparse asolagado no abismo. Os medios teñen que renovarse, aprender a convivir coa tecnoloxía de seu tempo porque, de o contrario, quedarán obsoletos e virán outros que o fagan mellor. Non falo de desbotar o papel como medio para transmitir información, pero si da complementación que supón o xornal dixital, por iso paréceme correcta a vía que seguiron so de The New York Times, ofrecendo parte da información colgada na rede de forma gratuíta, así como certos contidos que requirían subscrición. Aínda así, parece que dita estratexia non deu os seus froitos, xa que decidiron poñer de pago a totalidade da páxina. Velaquí a pregunta: unha vez que desapareza o papel, e con el a meirande parte dos ingresos, desaparecerá o xornalismo tal e como o coñecemos?

FUMEGA GONZÁLEZ ROBERTO 151.A05

A muller e a literatura

 

Mary Shelley

 

 

 

Con este post damos por finalizada a nosa andaina polo mundo dende a perspectiva feminina, sen embargo, non é un adeus, senón un ata sempre; xa que creo de extrema necesidade ter en conta todo o que se contou aquí, a figura da muller en diversos campos do saber, ó longo da historia, para visualizar cara onde camiñamos sen chegar a cometer erros do pasado e construír un futuro igualitario e equitativo para os dous xéneros. Dito isto, gustaríame rematar o noso periplo analizando ó xénero feminino no ámbito que a min máis me gusta: a literatura.

En tódalas artes e disciplinas a muller estivo relegada a un plano secundario: filosofía, deporte, literatura… A primeira escritora da que temos testemuña (os estudosos difiren) é Safo de Lesbos (s.VII a.C): poetisa grega desenvolveu a poesía lírica de temática amorosa, o que levou a todo tipo de cotilleos entre os seus contemporáneos. Safo non escribía sobre a política da sociedade grega porque, como sabemos, as mulleres non eran consideradas cidadáns polo que non podía exercer a política.

A seguinte na lista é Sor Juana Inés de la Cruz (México 1651-1695). Rachando cos convencionalismos de seu tempo por demostrar interese académico e capacidades de libre-pensamento, Juana Inés foi unha rapaza superdotada. A súa literatura é de estilo barroco e desenvolveu lírica, auto sacramental e teatro, parindo obras como Primero Sueño ou Los empeños de una casa.

Pegamos un salto no tempo para achegarnos ata o século XIX e o Romanticismo. Aquí temos a unha das escritoras máis relevantes e influíntes de toda a historia literaria: Mary Shelley, a escritora de Frankenstein. Filla dos filósofos Mary Wollstonecraft e William Godwin fuxiu de casa ós dezaseis anos co seu amado, Percy Shelley, na compaña de Lord Byron. O Romanticismo, o desencanto e a bohemia inspiraron a Mary a escribir a primeira obra de ciencia ficción, un clásico que deu a volta ó mundo.

A seguinte é a autora do clásico da literatura Cumbres borrascosas, Emily Brontë. Icona da literatura inglesa, esta escritora empregaba pseudónimos para poder publicar as súas obras sen temor ós prexuízos masculinos da época. Xunto coas súas irmás, Charlotte, cuxa obra cumio é Jane Eyre, e Anne con Agnes Grey, son consideradas autoras irremplazables da literatura inglesa.

Rematamos coa feminista Virginia Woolf. Figura esencial do panorama literario londinense, pertencente ó círculo Bloomsbury e unha das máximas expoñentes do modernismo literario do século XX; defendeu a exclusión que sufrían as mulleres no panorama literario en moitos dos seus escritos feministas, sobre todo no ensaio Una habitación propia. Tamén cultivou a literatura narrativa con obras como La Señora Dalloway ou Al faro.

A dia de hoxe aínda persisten estigmas que perseguen á muller en tódolos ámbitos. Na literatura non ía ser menos. A propia J.K.Rowling foi interpelada polo seu editor cando firmou o primeiro tomo de Harry Potter como Joanne Rowling, suxerindo as iniciais para masculinizar o nome da autora porque así vendería máis.

151.A05 FUMEGA GONZÁLEZ ROBERTO

Filosofía e Feminismo

Hoxe presentamos a historia da filosofía dende a figura da muller coa axuda e baixo a supervisión de Laura Darriba, alumna da Facultade de Filosofía da USC.

O nacemento da filosofía occidental produciuse na antiga Grecia. Nas polis gregas, todo cidadán podía e debía participar na política da sociedade, os cidadáns eran, en palabras de Aristóteles, animais políticos, zoon politikon. Aquí xorde a incongruencia do termo cidadán da polis: nin as mulleres, nin os nenos, e moito menos os escravos, eran considerados cidadáns. Velaquí o primeiro motivo da falta de mulleres na historia da filosofía. O propio Aristóteles afirmaba que “a femia é femia en virtude de certa falta de virtudes”. A muller estaba relegada á casa e ó coidado da familia. “Aínda así, o propio Platón defendeu na República a igualdade na educación para homes e mulleres. Non sería ata a chegada de Poulain de la Barre, aproximadamente dous mil anos despois, cando a muller entra a formar parte da cousa filosófica, reivindicando a igualdade entre os dous sexos” sostén Laura Darriba.

A partir de este punto, a muller consegue penetrar e que as súas ideas sexan escoitadas, e maniféstase o pensamento feminista, que se dividiu en tres etapas: a primeira comeza co propio Poulain de la Barre, Stuart Mill ou Mary Wolstonecraft, unha das primeiras en propoñer que se homes e mulleres reciben a mesma educación e dereitos, obterán o mesmo enfoque da vida que o home.

“A segunda etapa é a das sufraxistas, que na Convención de Séneca Falls (1848) conseguen o dereito a voto e o recoñecemento social en igualdade co xénero masculino” cóntanos Laura.

A terceira etapa é a do feminismo máis radical. Non foi tanto un movemento pola reivindicación dos dereitos, que xa se lograra na segunda etapa, senón que se van a centrar máis na sexualidade da muller. “Entre elas destaca Beatriz Preciado, que, en contra do que sostiña Simone de Beauvoir: muller non se nace, faise; ela opina que muller non se fai nin se nace, simplemente, máis alá do xénero, somos persoas, seres humanos” Afirma Laura Darriba.

Outro punto que tocamos foi a filosofía da linguaxe. A filósofa belga Luce Irigaray sostén que o discurso social é masculino, e é necesario loitar para conseguir xeitos de falar diferenciados do masculino; pola contra Laura opina que “non creo que haxa misoxinia nin machismo na linguaxe, nin moito menos”.

“Hoxe en día, moitas das desigualdades contra as que loitou o feminismo desapareceron, polo que xorden outras correntes e, entre as máis radicais atópase o hembrismo, que é o machismo feminino” di Laura. Esta concepción xa a advertira a búlgara Julia Kristeva, que afirmaba que o feminismo debe ser crítico porque corre o risco de se converter en algo sobre o que está en contra.

FUMEGA GONZÁLEZ ROBERTO  151.A05

En el arte siempre ha habido mujeres, pero han sido los hombres los que han escrito los libros de Historia

       

Por lo de ahora nos hemos centrado en la mujer y la música. Hoy ampliamos fronteras ofreciéndoos la figura de la mujer en el mundo del arte. Si analizamos a los máximos exponentes de cualquier corriente artística nos encontramos con que, sorpresa, la inmensa mayoría son hombres. ¿Es esto producto de la falta de mujeres artistas a lo largo de la historia de la humanidad? ¿Las mujeres eran únicamente las musas del artista o sus propias musas? En palabras de la actriz y pintora Jemima Kirke, “en el arte siempre ha habido mujeres, pero han sido los hombres los que han escrito los libros de Historia”.

A partir del Renacimiento se le otorgó a la mujer un estatus social más elevado, pero aún dependían de sus maridos o mecenas para poder dedicarse al mundo del arte. Aun así, las disciplinas requeridas para convertirse en artista no estaban al alcance de la mujer porque no se les permitía el acceso al dibujo del desnudo natural, lo que mermaba enormemente sus posibilidades. A pesar de esto, los bodegones y los retratos, que tuvieron mucho interés comercial durante el Barroco serán su fuerte, así como la inclusión de la figura femenina en sus pinturas. En esta época destaca Artemisia Gentileschi, famosa por sus retratos y pinturas en las que plasma pasajes bíblicos protagonizados por mujeres.

Llegado en Siglo de las Luces se produce la división de la enseñanza por géneros y la apertura de los primeros salones no académicos. Aunque las mujeres pueden participar, sus obras no alcanzan la repercusión de sus homólogos masculinos al desconocer la anatomía masculina, privándoseles así de creaciones mitológicas e históricas.

Ya en el siglo XIX, la mujer se sitúa a la altura del hombre y le son reconocidos sus derechos sociales. Así se crean las primeras sociedades de mujeres artistas que batallan por conseguir su espacio y que se les recuerden en la historia del arte. Es el panorama de Georgia O’Keeffe, una mujer con un estilo tan personal que resulta dificultoso incluirla dentro de ningún movimiento.

En el siglo XX destacamos a Frida Kahlo, eclipsada por su matrimonio con el artista Diego Rivera, la pintora que consiguió plasmar su propio sufrimiento en innumerables obras, todas ellas caracterizadas por una síntesis entre expresionismo y surrealismo en las que ella es su propia “musa”.

 FUMEGA GONZÁLEZ, ROBERTO 151.A05

“Creo que el rock tiene muchos prejuicios y estigmas” Lucía Da Fonte

(Por petición de la entrevistada, quiero indicar que la conversación que mantuvimos fue realizada íntegramente en gallego. La traducción es para conseguir “continuidad lingüística” con el resto de posts del grupo)

Cantante desde 2014 del grupo Ith, formada en canto en diferentes estilos, Lucía tiene una larga trayectoria musical. Psicopedagoga con formación en terapia y procesos formativos, trabaja como investigadora en la Facultad de Ciencias de la Educación, en el departamento de Didáctica y Organización Escolar. Lucía también es profesora en dos escuelas de música: la Escuela de Música Alfaia y “A Casa do Rock”.

Cuéntanos Lucía. ¿A qué te dedicas?

Aquí en la Facultad de Ciencias de la Educación estoy como investigadora preparando el doctorado. Doy clase, pero no de música como a mí me gustaría, ya que no existe doctorado en el departamento de Educación Musical. Dos tardes a la semana doy clase en la Escuela de Música Alfaia y en A Casa do Rock.

¿Cómo entraste en  MGK? ¿Qué significa para ti la este proyecto?

Vía Facebook. Le escribí a Patty y me explicó los objetivos, que me llamaron la atención. Comenzamos a trabajar y conocí a muchas de las que estamos en MGK, cada una con sus proyectos, sus gustos…y sobre todo me di cuenta del talento que pasa desapercibido. Mi interés está en la educación y me encantaría poder llevar este proyecto a las escuelas para enseñar educación en valores o la igualdad de género, así como la música rock en gallego, que se desconoce bastante.

¿Cómo hicisteis para poneros de acuerdo a la hora de grabar los temas siendo músicas de estilos tan diversos?

La base musical la hicieron las instrumentistas. Patty se encargó de la línea vocal y las letras y cada una le dio su toque personal. Una vez que estaban las bases hechas, se grabaron los ensayos y se enviaron al resto de personas, con lo que cada una tuvo su aporte.

¿En qué género englobarías los temas?

Yo creo que ambos están más cerca del metal que del rock clásico, pero hay mucha variedad instrumental; tenemos un saxo que enriquece la base, una gaita… A nivel vocal, los temas cuentan desde voces melódicas hasta guturales. También tenemos algún arreglo tradicional gallego, como la inclusión de un alalá en forma de canon… La base es metal, claro está, pero gracias a esto surge una fusión interesante.

¿Por qué crees que la sociedad ve el rock and roll y los géneros fuertes como algo ligado al género masculino?

Yo creo que el rock tiene muchos prejuicios y estigmas. La sociedad lo ve como algo masculino, vinculado al hombre, cuando hay mucho trabajo femenino por detrás, pero no interés mediático en mostrarlo. Cuando la gente piensa en rock se le vienen a la mente varios estereotipos: chupa de cuero, rudeza… Valores que tradicionalmente están vinculados a los hombres: ser fuerte, ser duro. A lo mejor la imagen que dieron ciertos grupos que llegaron a triunfar mundialmente, formados por hombres, dieron lugar a este estereotipo que otros siguieron, convirtiéndolo en signo de identidad.

Volviendo a la MGK. ¿Qué expectativas de futuro piensas que puede tener vuestra asociación?

Yo estoy segura de que esto va a crecer. En primer lugar hace falta delegar funciones y en segundo, trabajar más la visibilidad. Creo que hay que ir más allá, en vez de que contacten con nosotras, ser nosotras quienes llamemos a las puertas. También sería bueno no centrarnos únicamente en Galicia, sino abrir las fronteras a más países.

Hay quien la define como una asociación. ¿Cómo llamarías tú a MGK?

Yo diría que es un colectivo de gente que se junta porque tiene cosas en común, en este caso, ser mujeres, músicas,  gallegas y kañeras.

FUMEGA GONZÁLEZ ROBERTO   151.A05