“Cambiar de lingua non é coma cambiar de roupa”

Para conseguir máis información sobre a desgaleguización durante a ditadura franquista fomos falar con Xosé Henrique Monteagudo Romero, doutor en filoloxía galego-portuguesa e profesor de sociolingüística na Universidade de Santiago de Compostela. Antes de nada é preciso entender o contexto da ditadura franquista e o poder que tiña sobre a sociedade. O franquismo foi un réxime movilizador cunha ideoloxía moi forte e unha propaganda brutal. Amais, tratábase dunha ideoloxía españolista e antigalega que se inculcaba na escola, na Igrexa e nos medios de comunicación. A administración estaba controlada polo réxime franquista e se querías ascender socialmente tiñas que falar castelán. Pero o que máis influíu na castelanización foron os medios de comunicación. Coa TV, o franquismo métese nas casas e consigue o que non conseguira a Igrexa: ferir cruelmente ó galego ó impedir que se convertira en lingua de progreso.

Para comezar a estudar a desgaleguización en xeral hai que diferenciar entre dous conceptos: a desgaleguización interxeracional e a intraxeracional. A primeira consiste en deixar de transmitir unha lingua dunha xeración a outra, no século XX isto foi o que máis feriu ó galego. A desgaleguización intraxeracional dáse ó longo da vida das persoas, estas deixan de falar o galego debido a un cambio social moitas veces asociado a un cambio físico. Un exemplo é a migración ás cidades ou a Latinoamérica. Por outra banda, preguntámoslle ó profesor Monteagudo se se podía establecer o binomio campo-cidade á hora de estudar a desgaleguización e el respostounos que si: as cidades son focos de desgaleguización e antes foron focos de castelanización pola xente que viña de fóra. Son as clases altas e o clero os primeiros en asimilar o castelán. Ademais, as cidades tiveron no S.XIX un importante papel no proceso modernizador social e político grazas ó triunfo do liberalismo que viña asociado cun forte patriotismo español. Isto deu lugar a unha resposta galeguista que surxiu nas áreas urbanas e que non chegou a calar nas áreas rurais.

Para Monteagudo unha das feridas máis grandes que se lle fixo ó galego foi o éxodo rural e a emigración. A xente dinámica e en idade reprodutiva marchaba do pobo á cidade quedando no rural a xente máis vella. No caso da emigración ó extranxeiro foi nos países de América Latina onde se produciu unha maior castelanización, na emigración a Europa foi menor. Así, producíase unha desgaleguización intraxeracional: a xente deixaba de falar galego debido ó cambio social e físico. Estas persoas tampouco lle falaban ós seus fillos en galego e foi aquí onde se produciu un corte xeracional que feriu gravemente ó idioma.

Tamén queremos saber se o cambio de lingua responde a unha cuestión práctica ou de vergonza cara a lingua. Monteagudo recoñece que hai un certo autoodio pero confésanos que iso non lle serve para explicar a desgaleguización. A lingua é unha rutina moi interiorizada e forma parte da nosa rutina diaria e da nosa identidade persoal: cambiar de lingua non é coma cambiar de roupa. Así, para cambiar de idioma ten que haber unha motivación, ocasións para facelo e competencia lingüística. Así, diferenciamos dous tipos de motivación: a instrumental e a integradora. Na primeira fálase unha lingua porque é necesario, por exemplo, “necesito saber falar inglés para traballar nesta empresa”. Neste caso non hai variacións na identidade da persoa. A motivación integradora consiste en cambiar de lingua para integrarse nun grupo e aquí si hai modificacións na identidade da persoa.

 Por outra banda, interésanos saber porque  moitas veces relacionamos unhas persoas cunha lingua e outras con outra. Monteagudo explícanos que a lingua é unha conduta de rutina, de hábito: intentas rutinizar para non ter que estar elixindo en todo momento que lingua falar. A esencia da rutina é a economía do esforzo, hai xente que ten excelentes virtudes para o galego pero non o fala porque ten que romper unha rutina e cústalle moito.

 Tamén lle preguntamos se se segue a asociar o galego co campo e a incultura. Monteagudo explícanos que é algo máis sofisticado: non xulgamos só pola lingua senón por esta en relación con outras cousas. Miramos que tipo de galego fala a persoa para relacionala cun grupo social. Así, analizamos tamén a variedade lingüística que fala e o seu acento. Os estereotipos forman parte da economía cognitiva e cando algo non cadra con eles chámanos moito a atención.

Para rematar a entrevista preguntámoslle pola situación actual do galego e o futuro que lle ve. Dinos que é un futuro difícil: o incremento do bilingüismo pode ser bo para o galego pero en boa medida aínda temos unha pauta de bilingüismo substitutivo, é dicir, o bilingüismo como paso de tránsito da desgaleguización á castelanización. Tamén existe o paso do castelán ó galego pero é cada vez menor: dáse máis por unha motivación instrumental que integradora. Dende o punto de vista de Monteagudo ten que haber unha reacción social enérxica.

 Xosé Henrique Monteagudo Romero:

 http://webspersoais.usc.es/persoais/henrique.monteagudo/Curriculum.html

 Cruz Portela, S1C, 2A3

O galego na familia

Para o noso traballo TS sobre a aceleración do proceso desgaleguizador por mor da ditadura franquista decidín entrevistar ó meu pai, Antonio Cruz Barreiro, e á miña nai, Nieves Portela López. Ámbolos dous viviron os últimos anos do franquismo e coñecen as devastadoras consecuencias que tivo na conciencia da sociedade galega. Dende cativa levo escoitando os dous idiomas na casa, o galego e o castelán, e sempre me chamaron a atención os cambios constantes de lingua dependendo da persoa coa que se falase. Meu pai fala galego porque os seus pais sempre lle falaron galego pero aínda así recoñece que moitas veces cambia ó castelán cando lle falan nesta lingua. Cando ía á escola estaba obrigado a falar castelán na clase se non quería levar un bo castigo pero fóra das aulas os nenos cos que xogaba falaban galego. Foi quizais na adolescencia onde mellor aprendeu a falar o castelán xa que estudiou nun instituto da Coruña e alí a meirande parte dos rapaces falaba castelán: foi este o incentivo que o levou a falar o castelán.

 Miña nai fala castelán porque miña avoa lle ensinou a falalo. Meus avós maternos estiveron en maior contacto co castelán xa que emigraron a Alemaña e alí relacionáronse con outros emigrantes españois. Miña avoa sempre pensou que había que saber o castelán se querías progresar na vida. Miña nai recorda os castigos que levaban aqueles nenos que falaban con geada e non sabían pronunciar o sonido “gue”. Así, o idioma principal da miña nai é o castelán aínda que na actualidade fala galego coa miña avoa: “Cando medrei e miña nai viu que sabía falar castelán perfectamente comezou a falarme en galego e eu contéstolle no seu idioma porque sei que se sente máis cómoda”.

Opinión sobre o futuro do galego:

http://www.cervantes.es/imagenes/File/lengua/jornadas/Xose_Enrique_Monteagudo_2010IC.pdf

Cruz Portela, S1C, 2A3